ЛіМаразм-183. Пошласць пошлага чалавека
Мікола Шабовіч прадстаўляе ў “Нёмане” №5 2016 года свае даўнія беларускія вершы ў перакладзе А. Цяўлоўскага. Увогуле, гэтая прыдумка СПБ прэзентаваць народу нацыянальныя вершы па-руску ўяўляецца мне загадкай. І падазраю, што загадка тая мае адгадку ў смачным слове “дурнота”. І дурасць гэтая мае яшчэ большае напаўненне, калі ўявіць, што нашы паэты хочуць уразіць сабою Расію, даслаўшы туды некалькі асобнікаў “Нёмана”. Тады яны проста забыліся на велічыню чыста фізічнага прасцягу гэтай краіны, ну і прызабылі элементарнае – паэтаў вельмі высокага ўзроўню там хапае сваіх, і менавіта з імі яны не ведаюць, як разабрацца. Бо Пантэон запоўнены там дазвання.
А беларусаў нашых можна якраз зацікавіць нацыянальнай моваю, і менавіта ў гэтым прызначэнне беларускіх пісьменнікаў. Хай вывучаюць яе па вершах. А калі ўжо так карціць бачыць свае тварэнні па-руску, то вазьмі і напішы – што замінае? Ведае той жа Шабовіч рускую мову, чаго крыўляцца? Але нашым паэтам важна і тут іграць фальшывую ролю – падаваць сябе народу беларускім класікам, якога спецыялісты перакладаюць на даходлівую мову. Аднак паэзія такая рэч, якую перакласці немагчыма. Яна заўсёды звернутая да народа на яго мове, у адрозненне ад прозы, філасофіі. І таму толькі для свайго народа дарагія паэты.
Пафас уступнага верша традыцыйны, але непадробны:
* * *
Так хочется пригодиться
Не только друзьям-знакомым,
За все отплатить сторицей
Земле и родному дому.
Без пауз и многоточий
Тот край воспевать чудесный,
Где долгую жизнь пророчит
Кукушка своею песней.
Тот край, где когда-то годы
Струились рекой счастливой,
Как мед по пчелиным сотам
Под яблоней или сливой.
Где в школу ходил лесочком
С портфелем, тетрадок полным,
Где сами рождались строчки,
Что сердцу так любо вспомнить,
Чтоб в радости обретенья
Как исповедь прозвучало:
«Родная земля, Бадени –
Святое мое начало!»
Ёсць тут шчымлівая нота, пэўная непадробнасць пачуццяў. Але зноў жа – як мы не зморымся паўтараць – зайгранае ў гэтым вершы літаральна ўсё. Ужо пра тое галасілі іншыя песняры, і шмат. І менавіта такім спосабам, як Шабовіч. Калі ж ён хоча стацца паэтам са сваім голасам, то трэба схітрыцца выказвацца па-іншаму. А як – павінен падказаць талент.
Замнога мёду ў гэтым вершы, надта ён саладжавы. Дый “мед по пчелиным сотам” далёка не струменіць, як хоча таго Шабовіч. Няўдалая метафара.
Словазлучэнне “сердцу так любо” – ужо рускамоўны штамп.
І споведзь – гэта зусім не тое, як выкрыкнуць лозунг “Родны мой край!” Споведзь ёсць пакаяннем – таксама і ў тым, што наша “эліта” беларуская, гэтыя “смотрящие” за літаратурай, з ёй нарабілі.
У пачатку верша парушаны націск на слове “сторицей”.
Яшчэ раз: выразы “родны дом” і “родная зямля”, паўтораныя 3 тысячы разоў беларускімі паэтамі, страцілі сваё значэнне і, як тое ні сумна, апошліліся. Таму трэба шукаць новыя метафары. У гэтым адно з прызначэнняў паэзіі.
Наступны верш мы ўжо адзначалі ў рубрыцы ў арыгінальным варыянце як добры. Па-руску ж ён, скажам так, на дзве траціны згубіў сваю сілу. Пераклад неахайны.
* * *
Мне по-прежнему верится,
И надеюсь, что вериться будет,
Что Земля наша вертится
Потому, что есть добрые люди.
Мне по-прежнему верится,
Что не все продается за деньги,
Что ни вере, ни верности
Не исчезнуть пустым наважденьем.
Мне по-прежнему верится,
Что наш мир красотою спасется,
Что беда перемелется,
А написанное – остается…
Мне по-прежнему верится…
Пакінем яго без пільнага аналізу, спадзеючыся на разуменне Шабовіча: дарма ён аддаў верш перакладчыку. Ідэя, фабула – харошыя. Але ў дадзеным выпадку папсаваныя.
Усе вершы падборкі выраблены ў такім жа ключы – “цяп-ляп”. Што не дзіўна, паколькі аўтары тыя ж. Спынімся для прыкладу на адным:
* * *
От зноя воздух аж звенит,
Земля иссохла.
И мысли целый день одни –
Что дело плохо.
Так душно, парит день-деньской –
Чего примета?
На дождь надежды никакой –
Сухое лето.
Так полыхает небосвод –
Ослепнешь за день.
Сиди, потягивай компот
Ты на веранде…
Но, может, кто-то отыскал
И в этом радость?
Коль вы подобный экстрэмал –
Пишите адрес…
Я раней гаварыў на прыкладзе верша Вікторыі Смолка, выхаванкі дацэнта Брусевіча, што пісаць у такім рытмічным строі небяспечна не толькі праз яго складанасць, а праз тое, што ў многіх на слыху вершы класіка ў гэтым жа строі. Вершы Барыса Пастарнака. Пранізлівыя. Дасканалыя. Асабліва верш “За паваротам”, і асабліва ведаючы, што ён пісаўся ў час, калі паэт свядома аддаў сябе на пакуты, надрукаваўшы “Доктара Жывага” за мяжою. Тым самым ён ужо практычна развітаўся з зямным жыццём.
Чытаем:
За поворотом
Борис Пастернак
Насторожившись, начеку
У входа в чащу,
Щебечет птичка на суку
Легко, маняще.
Она щебечет и поет
В преддверьи бора,
Как бы оберегая вход
В лесные норы.
Под нею сучья, бурелом,
Над нею тучи,
В лесном овраге за углом
Ключи и кручи.
Нагроможденьем пней, колод
Лежит валежник.
В воде и холоде болот
Цветет подснежник.
А птичка верит, как в зарок,
В свои рулады
И не пускает за порог
Кого не надо.
За поворотом, в глубине
Лесного лога,
Готово будущее мне
Верней залога.
Его уже не втянешь в спор
И не заластишь.
Оно распахнуто, как бор,
Все вглубь, все настежь.
Ясна, што пасля такога Твора жахлівым робіцца верш Шабовіча ў перакладзе Цяўлоўскага, а вылучаныя мной месцы – проста пашляціна. Пошлыя думкі, пошлыя надзеі перададзены ў ім. То бо, як казаў Гогаль: “Пошласць пошлага чалавека”.
І хай мне даруе Мікола Шабовіч. Нічога асабістага, як той казаў. Проста я ведаю, што гэты чалавек сапраўды можа пісаць ад сэрца, чыстым голасам. І ў арыгінальных беларускіх вершах яго гэта часта відаць. Тут жа – непавага найперш да сябе, да свайго імені. І не таму нават, што і Шабовіч, і Цяўлоўскі кепска ведаюць рускую паэтычную мову, а таму – што высокая паэзія ўвогуле не можа быць перакладзена.
