ЛитКритика.by

ЛіМаразм-110. Прыбор для паэзіі

Часопіс “Маладосць” у №10 мінулага года змясціў падборку вершаў, прысвечаную восені ад розных паэтаў. Хто яны і што, нам не ўказваецца. А між тым уступны верш падборкі Міколы Антаноўскага выглядае годна, прачула, натуральна, а не фальшыва, як мы прывыклі чытаць што ад маладых, што ад старых аўтараў.

Прывядзём:

* * *

Любім спасылацца мы на сэрца,

Спачувальна ляпаць па плячы...

Бацька мой мяне сваёю смерцю

Не баяцца смерці навучыў.

Мо таму і сум мой светлы сёння,

Як над полем ветах малады,

І не прагну кінуцца ў пагоню,

Каб вярнуць мінулыя гады.

Паўтараецца, відаць, бясконца

Аднастайны захад і усход –

Для жывых і ўмёрлых адно сонца,

Шумных крыгаломаў хрэсны ход.

Для жывых і ўмёрлых адзін вецер

І адзін знак шчасця і бяды:

Асыпаецца спачатку квецень,

А пасля на дол ляцяць плады...

Гэта класічная паэзія светлай журбы, адносна правільная па форме і насычаная зместам. Тым болей што ў вершы так і пішацца “сум мой светлы сёння”. Не хочацца каментаваць гэты змест, ён, паўтаруся, звычайны для такой паэзіі. Галоўнае тут – шчырасць і натуральнае валоданне моваю. І ўсё-такі мы не можам прапусціць хібы, за якія адразу, міжволі, чапляецца вока крытыка.

У першай страфе “мой мяне сваёю” можна было б, напружыўшыся, змяніць на нешта больш паэтычнае. Бо калі бацька, то мы здагадаемся, што бацька гэты лірычнага героя.

Другая страфа пачынаецца з непаэтычнага, гутарковага “мо”, вытворнага ад “можа”. У гэтай жа страфе называецца ветах чамусьці маладым, хоць паводле сэнсу – гэта месяц у апошняй квадры, на зыходзе. Неабходна карэкціраваць сваю музу па слоўніку. Малады месяц – маладзік.

У наступнай страфе не зусім дарэчнае слова “відаць”, бо па сэнсе – сумненняў быць не можа, што захад і ўсход паўтараюцца бясконца. Рыфма ж “сонца–бясконца” досыць ужо абыграная беларускімі паэтамі, не арыгінальная. Затым ідзе няправільнае па граматыцы слова “ўмёрлых”, тады як правільна – “памерлых”. Далей узнікае сумненне – чаму “крыгаломы” ідуць хрэсным ходам? Хрэсны ход – рэч, па-першае, сакральная, па-другое, закругленая, па коле. Крыгалом жа ідзе ў адным напрамку. Да таго ж – калі крыгалом, то ўжо ясна, што ён шумны.

У апошняй страфе ідзе спрэчнае сцвярджэнне, што для жывых і для мёртвых – адзін знак шчасця і бяды. Увесь вопыт чалавецтва, у тым ліку рэлігійны, гаворыць адваротнае. Аднак бачыць па-свойму – воля паэта.

Ты заўважыў, чытач, колькі сумнеўных месцаў у вершы, а між тым ён пакідае прыемныя пачуцці. Чаму – я акрэсліў спачатку. Аднак ад прыемнага верша да шэдэўра адлегласць касмічная. Каб было інакш, то ў нас з’явілася б процьма Пушкіных, і мы не ведалі б, што з імі рабіць. Рэдкасць Пушкіных вызначаецца законам парабалы, максімальнай аддаленасцю ў “плюс-бясконцасць”. Таму, чым геніяльнейшы творца, тым ён больш рэдкі. Матэматыка гэта апісвае. Як і ўвесь Сусвет. Акрамя, бадай, верагоднасці з’яўлення чалавека.

У Бялінскага прачытаў цікавае: ён сцвярджае, што амаль ва ўсёй шматтомнай  паэзіі Пушкіна сталага перыяду ні ў водным вершы нельга замяніць ніводнага слова – настолькі яны стаяць па месцы і ў гармоніі з цэлым. Я, дарэчы, раней думаў інакш, але, як будзе час, пастараюся праверыць. Бо і вялікія крытыкі памыляюцца. Тым болей што Бялінскі паэтам не быў. Я ж памятаю свае адчуванні ад даволі мнагаслоўнай і няправільнай па класічных мерках прозы Дастаеўскага – не змяніў бы ніводнага слова, настолькі яны смачна і дарэчы стаяць.

Другі верш Антаноўскага:

І з ценем смутку, нейкага папроку

Сябе спытаю: «Хто ты на зямлі?»

Няўжо, як ліст самотна-адзінокі

Сярод лістоў, што сыплюцца з галін?

Хаджу ў задуме ціха між бярозаў

І, ап’янелы, можа, упершыню

Так разважаю аб жыцці цвяроза

І так высока сэнс яго цаню.

Таму прычынай, мусіць, гэта восень –

Нібы ў яе патрапіў неспадзеў,

Калі шукаюць вочы ў небе просінь,

А бачаць шэрыя шкілеты дрэў.

І, хоць я знаю, што пасля завеяў

У прадчуванні з выраю гракоў

Вішшо бяроз ізноў заружавее,

Сумніў гняце з упартасцю грахоў.

А мо сумніў мой – толькі бура ў шклянцы,

Калі душа так прагне цеплаты?..

Ах, як зайздросна у паўсонным танцы

Ляцяць з бяроз спакойныя лісты!

Верш зноў апелюе да светлай журбы, пранікае ў душу крытыка нечым харошым. Таму дужа не хочацца прыдзірацца, аднак указваць на хібы – наш абавязак. Хібаў менш, чым ва ўступным вершы. Напрыклад, слоў “нейкага”, “мо”, “самотна-адзінокі” (два сінонімы) неабходна пазбягаць, як і рыфмы “восень–просінь”.

Таксама я аказаўся збянтэжаны словам “вішшо”, як і акадэмічны тлумачальны слоўнік. Акрамя таго, няма слова “сумніў”, а ёсць “сумнеў” і “сумнеўны” ад “сумнявацца”.

Ёсць яшчэ два вершы ў падборцы, аднак агульны напрамак іх, скажу не гледзячы, будзе такі самы. Бо паэт выяўляе сваю душу, выкарыстоўваючы талент і паэтычны досвед. Хіба толькі вершы разведзены па часе дзесяцігоддзямі. Майстэрства паэтычнае можа палепшыць форму, аднак з гадамі і вопытам можна прайграць у свежасці ды шчырасці пачуццяў. Не заўсёды паэты растуць. Гэта тэма для цэлай дысертацыі. Мы ж не літаратуразнаўцы, а толькі крытыкі, досыць спрактыкаваныя шматгадоваю працаю.

Паўтараць не стамлюся, што любая крытыка суб’ектыўная, але менавіта ў паэзіі ёсць строгія законы, парушэнне якіх бясспрэчнае і можна яго раскласці па пунктах. Аднак гэта не музыка, дзе фальшывыя ноты вызначаюцца дыяпазонам частот  і правяраюцца прыборамі. Строгіх прыбораў для вызначэння фальшу ў паэзіі няма. Таму чыста суб’ектыўна скажу, што за ўвесь час існавання рубрыкі найбольшае набліжэнне да паэтычнай гармоніі я рэдка калі адчуваў. Больш гарманічныя вершы трапіліся, памятаю, у Ігара Пракаповіча, сталага паэта. Так што талент у Міколы Антаноўскага, безумоўна, прысутнічае. А вось сталы ён ці малады паэт – пра гэта не ведаю, “Маладосць” не ўказвае біяграфіі ўдзельнікаў гэтай восеньскай падборкі.

Міхась Южык

---