ЛіМаразм-90. Даць кіслароду
Какой бы ни был мороз и ветер,
бросать работу нельзя никак.
Олег Митяев
Антон Анісовіч, прадстаўлены ў 2-м нумары “ЛіМа” 2016 года, відаць па ўсім, вясковы інтэлігент. Ва ўсякім разе, ён распачынае падборку вершаў з гімну вёсцы. Гэтых гімнаў, трэба прызнаць, у беларускай літаратуры цэлае мора. І арыгінальнасцю тут не вызначышся. Хіба што стварыўшы літаратурны шэдэўр.
У вёсцы
Я назаўсёды з вёскай лёс звязаў.
А ён і не «развязваўся» ніколі.
Род на зямлі мой вечна працаваў,
Тут свой уклад, і час ідзе паволі.
У вёсцы ты заўсёды на вачах:
Сам ведаеш усіх, цябе ўсе знаюць.
І ў час, калі бяда пяройдзе шлях,
Табе тут шчыра ўсе паспагадаюць.
Павагу ў вёсцы цяжка заслужыць,
Калі гультай ты і жывеш няшчыра.
З суседзямі старайся ў згодзе жыць,
Нягоднікаў не любяць і праныраў.
У вёсцы нават дыхаеш лягчэй,
З людзьмі на роднай мове размаўляеш.
Пасля сустрэч становіцца святлей,
І радасней сябе ты адчуваеш.
Я назаўсёды з вёскай лёс звязаў,
Ды ёй я і не здраджваў аніколі.
Пра вёску ў вершах многае сказаў.
Жадаю ёй здароўя, добрай долі!
Верш выглядае ладна і складна, як маналіт.
Здаецца, у апошнім радку першай страфы коска паміж “уклад” і “і час” не патрэбная.
Заўважце, што мы разбіраем не раёнку якую, а газету, прызначаную даваць напрамак развіцця нацыянальнай літаратуры. Але шматгадовая адсутнасць крытыкі на выданне дала свой “плён”: граматычныя памылкі задужа частыя.
Калі глядзець верш Анісовіча ў цэлым, то ён напісаны правільнай літаратурнай моваю, што і дало мне падставы лічыць аўтара вясковым інтэлігентам. Тым больш што на фота, якое папярэджвае падборку, паэт пазіруе на фоне паліцы з кнігамі.
Верш не перапоўнены ляпамі літаратурнымі, надуманасцю, як у суседкі па старонцы Людмілы Кебіч, якую мы разбіралі надоечы. Аднак і вершам назваць такі слаўны гімн мы не можам. Гэта хутчэй зарыфмаваная проза. Бо няма вобразнасці – галоўнай прыкметы паэзіі. Верш можа быць без рыфмы і рытмічнай асновы, але менавіта вобразнасць далучае яго да паэзіі. У Анісовіча ж ёсць лозунгі, клятвы ў любові да вёскі, даволі банальныя, зарыфмаваныя прымітыўна – дзеяслоў з дзеясловам. Напрыканцы ён пажадаў вёсцы здароўя, як быццам гэта адушаўлёны прадмет.
У выніку добрае валоданне мовай сапсавана зместам верша.
Наступны верш:
Зіма
Ціха! Памаўчыце, калі ласка!
Цішыню начную не трывожце.
Кружацца сняжынкі, нібы ў казцы,
То зіма збіраецца у госці.
Белае адзенне апранае,
Лёд на рэках замяніў люстэрка.
Косы ёй Снягурка заплятае.
Пэўна ўжо апошняя прымерка.
Сам Мароз за фурмана на ганку,
У валёнкі цёплыя абуты.
Для зімы запрэжаная ў санкі
Тройка коней: снежань, студзень, люты.
Не спяшайцеся, пастойце, калі ласка!
Прыгажосць такую не трывожце.
Падаюць сняжынкі. Гэта казка.
Добры дзень, зіма! Заходзь у госці!
У ім значна болей паэзіі, чым у першым. Зухаватая энергетыка. Заўважна, што чалавек такую карцінку бачыў неаднойчы, і склалася яна ў яго ў песню зіме.
Аднак адразу вынікае пытанне: калі цішыня “начная”, то якім зрокам паэт бачыць гэтую прыгажосць? У лесе ліхтароў няма. А тады як ён бачыць сняжынкі, якія падаюць, “нібы ў казцы”? Яны месяцам высвятляюцца? Тады трэба ўказаць гэты нюанс. Дарэчы, слова “нібы” мае націск на апошнім складзе, што парушае рытм у вершы. Гэта дробязь, але менавіта з дробязяў складаецца вязь паэзіі.
Потым паэт прымяніў паэтычны штамп “белае адзенне” (у зімы), бо навошта шукаць сваё, калі ёсць гатовае? Затым уяўная Снягурка заплятае косы зіме. Гэта як? І не здзіўляешся ўжо, што заплятанне гэтае адбываецца ў цемры, бо сама Снягурка персанаж казачны. Як і Дзед Мароз, які “за фурмана на ганку”. У гэтым выразе паэт няправільна паставіў націск – “фурмана” і прымяніў спалучэнне літар, якое не вітаецца ў паэзіі: два разы “на” і “на”, што ідуць следам.
Далей пайшла, здавалася б, цікавая метафара – “тройка коней: снежань, студзень, люты”. Каб усе не ведалі фільм “Чарадзеі” і песню з яго: “Три белых коня: декабрь, январь и февраль”. Яшчэ раз вяртаюся да таго, што каб быць вершу самадастатковым, літаральна ўсе метафары павінны быць арыгінальнымі. Гэта няпроста? Так. А каб было проста, то кожны быў бы Пушкіным.
І яшчэ на што скіроўваю ўвагу ў вершы – паэт заклікае:
Не спяшайцеся, пастойце, калі ласка!
Прыгажосць начную не трывожце.
Скажыце, хто гэта поначы ў лесе спяшаецца? Няйначай зламыснікі з сякерамі, якія накіраваліся высечы яго пад корань. Ну трэба ж неяк сябе кантраляваць, правяраць. Няма ў начным глухім зімовым лесе людзей, якія б некуды спяшаліся.
Усё гэта не адмяняе, аднак, неблагога ўражання асабіста ў мяне ад верша. Каб паэт выправіў указаныя хібы, верш бы зусім акрыяў.
У Веры Міхно, прадстаўленай паэзіяй побач з Анісовічам, манера выказвання сціслая, вобразнасць выразная. У цэлым вершы выглядаюць больш правільнымі.
Першы:
***
Імчаць думкі-планы, што коні,
Нацягваюць лейцы, ірвуць.
Нібы ад шалёнай пагоні,
Наперад, у заўтра, бягуць.
Галопам у пене, ды ў пыле.
Здаецца, сам Чорт ім не брат.
А Бог закілзае, супыніць,
Ды ўладна асадзіць назад.
Праўда, рыфма “коні–пагоні” нясвежая, даўно “зайграная” паэтамі. Аднак пра думкі і планы, якія асадзіць Бог – выдатна. Паміж “у пене” і “ды ў пыле” коска не патрэбная. Потым: з якога часу ў дзяржаўных выданнях слова “чорт” пішуць з вялікай літары? Дзівосы ў рэшаце, дый годзе. Штораз скаланаешся ад досведу рэдактараў і карэктараў тамашніх.
Наступнае:
Твар анёла, птушкі голас,
Малака з грудзей струмені.
Мацярынства вечны вобраз:
Німб, дзіцятка на каленях.
Як сялянкай, так мадоннай
Увасобленая маці
На партрэтах, на іконах,
Ад якіх святлее ў хаце.
З кім жа побач, як не з маці,
Так спакойна, так утульна?
Шчасце поўнае шаптаць ёй:
– Мама родная, матуля!
Ды святой любоўю грэцца
Ад маленства і да скону.
За дзяцей матулі сэрца
Міраточыць, што ікона.
Верш пакідае дваістае ўражанне: з аднаго боку, тэма выклікае павагу, увасоблена пранікнёна, без яўных хібаў, адчуваецца майстэрства паэтычнае. І тут такая няўдалая метафара, як фальшывы кусок у вытанчанай арыі – “малака з грудзей струмені”. І гэта побач з “німбам”. Ну няўжо ж не адчуваюць паэты дысанансаў сваіх? Тут ужо ніякімі падручнікамі не навучыш, гэта чуццё, прыроднае там ці выпрацаванае, не ведаю.
І яшчэ, напрыканцы: “матулі сэрца міраточыць” (за дзяцей). Сакральнае нельга кранаць, так лічу. Аблівацца кроўю за дзяцей сэрца можа, а вось міраточыць… У міратачэння прызначэнне зусім іншае, а прыроду яго тысячы навукоўцаў пэўна растлумачыць не могуць. Таму і нам туды лезці не варта. Да таго ж што гэта за метафара “сэрца, як ікона”? Сэрца падобнае хоць чым на ікону? Фальш у “нотах”, паўтаруся.
І крыўдна гэта таму, што сам верш у цэлым напісаны выдатна. Рэдактары выпраўляць тое, на што я ўказаў, не будуць. Гэта ўжо тонкасці паэтычныя, з якімі мусіць справіцца сам паэт.
Не магу не зазначыць, што вершы Веры Міхно нашмат лепшыя, чым у дваіх астатніх паэтаў, суседзяў па старонцы – Людмілы Кебіч і Антона Анісовіча.
Нам не трэба баяцца выстаўляць ацэнкі паэтам, што, маўляў, мэтры і “сакратары” з’ядуць з зайздрасці таго, каго хваляць, перакрыюць кісларод. Перакрыюць яшчэ ці не, гэта мы паглядзім. А сваю справу нам трэба зрабіць.
