Правінцыйная рэальнасць: «Шоу працягваецца!»
(на рускай мове публікуецца ніжэй)
Айчынная сучасная літаратура перажывае глыбокі крызіс. Яна строга падзелена на беларускамоўную – беларускую літаратуру – і рускамоўную, якую па непаразуменні называюць «русская литература». Калі ў паэзіі ёсць нямала годных прадстаўнікоў, то ў прозе назіраецца дэфіцыт таленавітых аўтараў і твораў. Гэта адносіцца і да беларускай літаратуры.
Гэтак жа літаратура строга структураваная. Відавочна вылучаюцца праўладны сектар і ў нейкай ступені незалежны. Праўда, праўладныя пісьменнікі саступаюць астатнім. Менавіта твор «вольнага» пісьменніка дзіўным чынам патрапіў да мяне. Аказваецца, Зміцер Вішнёў, галоўны рэдактар выдавецтва «Галіяфы», «яскравы прадстаўнік беларускага поставангардызму, які трушчыць мярцвячыну ў жыцці і мастацтве, пракладае новыя трасы ў мастацкай творчасці» (І.С.Скарапанава), прапануе крытыкам і пісьменнікам бясплатна кнігі, каб яны напісалі рэцэнзіі. А рэцэнзій няма. Гэта не паддаецца асэнсаванню і з'яўляецца асобнай тэмай для абмеркавання. Так я атрымаў дэбютную кнігу «Шоу працягваецца!» пісьменніка з г.Талочына Сяргея Пляскача і ўважліва прачытаў яе. Твор пазначаны, як аповесць.
Сяргей Пляскач, беларускі пісьменнік
(фота с фэйсбука)
Пачаўшы чытаць, я ледзь было не расчараваўся – аграгарадкі, аграхолдынг, галодныя каровы, нецелі, свінаматкі... Аднак з другой главы меркаванне змянілася, і старонкі проста мільгалі адна за другой.
Асноўныя дзеянні адбываюцца ў беларускай правінцыі, невялікім раённым цэнтры Волацке. Хоць аўтар і назваў гарадок сугучным з Полацкім імем, але геаграфічна ён, падобна, ставіцца да Талачына. Пра гэта кажа другая глава, якая часткова прысвечана аўта-трасе М1 і прадстаўніцам старажытнай прафесіі, што зарабляюць на ёй немалыя грошы.
Адразу можа здацца, – пра што, уласна, падумаў і я, – што ў творы прысутнічаюць апазіцыйныя матывы і грэбаванне да рускай мовы. Але гэта ілжывае ўражанне. Варта ўважліва чытаць: аўтар паказвае выключна данасць. Яго ацэнак практычна няма. А данасць ў глыбінцы ўжо даўно не на карысць вярхоўнай улады, якую кампрамэтуюць мясцовыя «князькі». Менавіта такога і паказвае пісьменнік – Анатоля Цімафеевіча Зайкоўскага, намесніка старшыні райвыканкама. «На яго дужых плячах і пенсіі, і культура, і адукацыя, і медыцына. Самае ж галоўнае – ідэалогія».
Анатацыі ў кнізе няма, але я знайшоў яе ў аўтарскім выкананні.
“Застаўшыся без працы, настаўнік Віктар Мікалаевіч Мірановіч, як і большасць жыхароў мястэчка, у якім ён жыве, выпраўляецца на заробкі ў Маскву, дзе не без цяжкасцяў у рэшце рэшт здабывае дастаткова грошаў на зваротны білет… Па вяртанні дадому, Мірановіч адносіць некалькі сваіх вершаў у рэдакцыю раённай газеты. Ягонае ўменне рыфмаваць словы ды прыстойна цытаваць класіку прыводзіць у поўнае захапленне намесніка галоўнага рэдактара Алеся Садко, які тут жа прапануе настаўніку неспадзяваны ганарар: сумеснае спажыванне моцных напояў… Здавалася б, да якіх наступстваў могуць прывесці бяскрыўдныя трызненні нецвярозых творчых натур?”
Ужо з гэтага тэксту вынікае, што ў творы досыць гумару. Так яно і ёсць. Часам проста не стрымацца ад шчырага смеху. Памятаю, я так чытаў толькі Ільфа і Пятрова.
Асабліва адзначу стыль і моцную мову. Практычна ўвесь твор чытаецца лёгка. Удалы гумар, уласцівы менавіта беларусам, які найбольш зразумелы толькі на мове, дастаўляе сапраўдную асалоду. Не будзе перабольшаннем, калі скажу, што падобную гладкасць і легкасть успрымання тэксту я сустракаў у апавяданнях А.Федарэнкі і Ў.Караткевіча, якога лічу адным з вядучых беларускіх майстроў слова.
Кніга С.Пляскача не толькі пра Віктара Мірановіча, галоўнага героя. Не менш важная і асоба Алеся Садко, карэспандэнта мясцовай газеты, што ператварыўся ў горкага п'яніцу. Але яго чалавечыя якасці не заўсёды можна знайсці нават у высокіх сталічных інтэлігентаў.
Фонам для галоўнага героя з'яўляецца яго жонка Вольга Пятроўна, таксама, як і Віктар, настаўніца беларускай мовы і літаратуры. Яна надзейная апора сям'і. Жонкі такога склада сустракаюцца рэдка. Вольга мужа “не піліла, ніколі і ні чым не папракала, трэба прызнаць, ва ўсялякім разе, нічым істотным. Вольгу заўсёды адрознівалі ад пераважнай большасці жанчын прыродная разважлівасць і вытрымка. Асабліва прыемна было, што з гадамі гэтыя якасці яе характару толькі ўзмацовываліся”.
Аўтар умела апісвае герояў. Вельмі аб'ёмна выпісаны галоўны ідэолаг раёна А.Зайкоўскі. Вось, напрыклад, як коратка і зразумела паказана асноўная яго сутнасць, калі аўтар параўноўвае героя з партыйным доўгажыхаром Молатавым.
“Анатоль Цімафеевіч жа быў тыповым камуністам новай фармацыі: кар’ерыстам і прыстасаванцам. Таму ў Волацку пытанне аб тым, хто будзе працаваць намеснікам старшыні райвыканкама у выпадку фашысцкай акупацыі, насіла выключна рытарычны характар: Зайкоўскі прагнецца хоть пад кітайцаў, прынцыповы ён наш, прынцыпова і прагнецца”.
Варта прызнаць, што гэта таксама данасць: улада, выбудаваная па тыпу каралеўскай, абапіраецца менавіта на такіх флюгераў-зайкоўскіх, для якіх патрыятызм – мацернае слова. Вядома, фашысцкай акупацыі не будзе, але да «зялёных чалавечкаў» ўлада ўжо ставіцца сур'ёзна.
У творы С.Пляскача сабрана разам нямала цікавага. Атрымаўся нейкі зрэз местачковай, правінцыйнай рэальнасці. Гэта вельмі важна.
Напрыклад, паказана стаўленне да пісьменнікаў. І не толькі ў наш час. Лёгка адгадваецца віцебская галоўная пісьменніца. У кнізе яна дырэктар Дома культуры Тамара Аляксееўна, якая ўзначальвае літаратурнае аб'яднанне мясцовых пісьменнікаў.
Вельмі дакладна словамі героя аўтар выказаўся пра творчасць, што сугучна і маім высноваў:
«Думаў, буду працаваць у школе і пісаць… Так і сказаў сябрам. І ўсе паверылі… У мяне пад час вучобы былі сякія-такія публікацыі… Неяк атрымоўвалася…
- А чаму не напісаў?
- Ці я чагосці не ведаю?
- Гэта немагчыма… Працаваць у школе і пісаць – немагчыма”.
Можна ўпэўнена дадаць – рэдка каму ўдаецца сумяшчаць працу і творчасць.
Цікавая версія гібелі Я.Купалы. А вось як аўтар адклікаецца пра беларускага песняра, якому сучаснікі даюць неадназначныя ацэнкі: «Чалавек, які змяніў беларускі сусвет. Адзін чалавек… Ці была б Беларусь без Купалы?. Так, безумоўна, была б… Только гэта была б зусім іншая краіна… І ці была б яна Беларуссю?..”
Склалася ўражанне, што С Пляскач у дастатковай меры знаёмы з псіхалогіяй. Гэта відаць з яго апісання герояў, іх паводзін. Не часта такое сустрэнеш. Прывяду аб'ёмную цытату.
“Апошнім часам Віктара Мірановіча непакоіла пачуццё, незнаёмае прафесійным алкаголікам і выключна гіпертрафіраванае ў настаўнікаў: уражанне ўсеагульнай занадта пільнай увагі да сваёй сціплай асобы, якое ўзнікае на наступны дзень пасля грунтоўнага ўжывання адпаведных напояў. Гэтае прыкрае пачуццё мае ўласцівасць набываць проста паранаідальную форму, калі для завершанасці кампазіцыі памяць упарта адмаўляецца хаця б цьмяна намякнуць, што ж там было ўчора (валяўся пад плотам, мачыўся па-сабачы на слуп, чапляўся на вуліцы да дзяўчат?..), ці нахабна падмяняе невыразныя адгалоскі рэальных падзей плёнам хворай фантазіі і інтаксікаваных сноў”.
Ўпрыгожваюць кнігу і філасофскія адступленні, разважанні аб жыцці. Здаецца, што твор у нейкай ступені аўтабіяграфічны. Ва ўсякім выпадку, аўтара можна атаясаміць з галоўным героем: аднолькавая адукацыя, месца жыхарства; кніга аўтара з'яўляецца дэбютнай, і галоўны герой толькі збіраецца напісаць сваю кнігу...
Несумненна, для дэбюту гэта выдатная праца. Чытачы могуць не заўважыць некаторую яе шурпатасць. Вярнуся да пачатку кнігі. Здаецца, што аўтар адразу стушаваўся, а затым распісаўся. Таму першая глава атрымалася некалькі няроўнай: гэта прыкметна па паводзінах Віктара. Яна неяк натужліва чытаецца. Акрамя таго, адразу цяжка было распазнаць аўтарскі тэкст, за які лёгка прымаюцца думкі галоўнага героя. Сітуацыю можна параўнаць з выхадам на сталічную сцэну таленавітага правінцыйнага артыста, які баяўся неўгадзіць аўдыторыі, але затым "сарваў" бурныя апладысмэнты і нават авацыі.
Здаецца лішнім упамінанне нашых сучасных "зуброў" літаратуры. Пры бліжэйшым разгледжванні яны могуць такімі і не апынуцца.
У выходных дадзеных адзначана, што твор з'яўляецца аповесцю. З гэтым цяжка пагадзіцца. Усё ж такі аповесць імкнецца да хранікальнага сюжэту, пазбаўленаму інтрыгі. З аповесцю суадносіцца апавяданне, якое з'яўляецца больш разгорнутай і мастацкай формай твора. У дадзеным выпадку, мне здаецца, усё ж апавяданне. З элементамі сатыры, а то і сатырычнае. Аднак мая заўвага ні да аўтара, ні да твора не адносіцца і не прымяншае вартасці апошняга.
Можна павіншаваць Сяргея Пляскача з удалым дэбютам. Ёсць верагоднасць, што на пісьменніцкім небасхіле краіны (а не раёна, вобласці) запальваецца новая зорачка. Наколькі яна стане яркай и вялікай, залежыць ад аўтара.
Алесь Новікаў,
г.Мінск
Провинциальная реальность: «Шоу працягваецца!»
Отечественная современная литература переживает глубокий кризис. Она строго разделена на белорусскоязычную – белорусскую литературу – и русскоязычную, которую по недоразумению называют «русская литература». Если в поэзии есть немало достойных представителей, то в прозе наблюдается дефицит талантливых авторов и произведений. Это относится и к белорусской литературе.
Так же литература строго структурирована. Явно выделяются провластный сектор и в какой-то степени независимый. Правда, провластные писатели явно уступают остальным. Именно произведение «свободного» писателя удивительным образом попало ко мне. Оказывается, Зміцер Вішнёў, галоўны рэдактар выдавецтва «Галіяфы», «яскравы прадстаўнік беларускага поставангардызму, які трушчыць мярцвячыну ў жыцці і мастацтве, пракладае новыя трасы ў мастацкай творчасці» (І.С.Скарапанава), предлагает критикам и писателям бесплатно книги, чтобы они написали рецензии. А рецензий нет. Это не поддается осмыслению и является отдельной темой для обсуждения. Так я получил дебютную книгу «Шоу працягваецца!» писателя из г.Толочина Сергея Плескача и внимательно прочел ее. Произведение обозначено, как повесть.
Начав читать, я чуть было не разочаровался – агрогородки, агрохолдинг, голодные коровы, нетели, свиноматки… Однако со второй главы мнение изменилось, и страницы просто мелькали одна за другой.
Основные действия происходят в белорусской провинции, небольшом районном центре Волацке. Хотя автор и назвал городок созвучным с Полоцком именем, но географически он, похоже, относится к Толочину. Об этом говорит вторая глава, которая частично посвящена трассе М1 и представительницам древней профессии, зарабатывающим на ней немалые деньги.
Сразу может показаться, – о чем, собственно, подумал и я, – что в произведении присутствуют оппозиционные мотивы и пренебрежение к русскому языку. Но это ложное впечатление. Следует внимательно читать: автор показывает исключительно данность. Его оценок практически нет. А данность в глубинке уже давно не в пользу верховной власти, которую компрометируют местные «князьки». Именно такого и показывает писатель – Анатолия Тимофеевича Зайковского, заместителя председателя райисполкома. «На яго дужых плячах і пенсіі, і культура, і адукацыя, і медыцына. Саме ж галоўнае – ідэалогія».
Аннотации в книге нет, но я нашел ее в авторском исполнении.
“Застаўшыся без працы, настаўнік Віктар Мікалаевіч Мірановіч, як і большасць жыхароў мястэчка, у якім ён жыве, выпраўляецца на заробкі ў Маскву, дзе не без цяжкасцяў у рэшце рэшт здабывае дастаткова грошаў на зваротны білет… Па вяртанні дадому, Мірановіч адносіць некалькі сваіх вершаў у рэдакцыю раённай газеты. Ягонае ўменне рыфмаваць словы ды прыстойна цытаваць класіку прыводзіць у поўнае захапленне намесніка галоўнага рэдактара Алеся Садко, які тут жа прапануе настаўніку неспадзяваны ганарар: сумеснае спажыванне моцных напояў… Здавалася б, да якіх наступстваў могуць прывесці бяскрыўдныя трызненні нецвярозых творчых натур?”
Уже из этого текста следует, что в произведении достаточно юмора. Так оно и есть. Иногда просто не удержаться от искреннего смеха. Я так помню читал только Ильфа и Петрова.
Особо отмечу манеру письма, стиль и добротную мову. Практически всё произведение читается легко. Удачный юмор, присущий именно белорусам, который наиболее понятен лишь на мове, доставляет истинное наслаждение. Не будет преувеличением, если скажу, что подобную гладкость и лескость восприятия текста я встречал в произведениях А.Федаренко и В.Короткевича, которого считаю одним из ведущих белорусских мастеров слова.
Книга С.Плескача не только о Викторе МИРОНОВИЧЕ, главном герое. Не менее важна персона и Алеся Садко, который превратился в горького пьяницу, но его человеческие качества не всегда можно найти даже у высоких столичных интеллигентов.
Фоном для главного героя является его жена Ольга Петровна, тоже, как Виктор, учительница белорусского языка и летературы. Она надежная опора семьи. Жены такого склада встречаются редко. Ольга мужа “не піліла, ніколі і ні чым не папракала, трэба прызнаць, ва ўсялякім разе, нічым істотнымю Вольгу заўсёды адрознівалі ад пераважнай большасці жанчын прыродная разважлівасць і вытрымка. Асабліва прыемна было, што з гадамі гэтыя якасці яе характару толькі ўзмацовываліся”.
Автор умело описывает героев. Очень объемно выписан главный идеолог района А.Зайковский. Вот, например, как коротко и понятно показана основная его суть, когда автор сравнивает героя с партийным долгожителем Молотовым.
“Анатоль Цімафеевіч жа быў тыповым камуністам новай фармацыі: кар’ерыстам і прыстасаванцам. Таму ў Волацку пытанне аб тым, хто будзе працаваць намеснікам старшыні райвыканкама у выпадку фашысцкай акупацыі, насіла выключна рытарычны характар: Зайкоўскі прагнецца хоть пад кітайцаў, прынцыповы ён наш, прынцыпова і прагнецца”.
Следует признать, что это также данность: власть, выстроенная по типу королевской, опирается именно на таких флюгеров-зайковских, для которых патриотизм – матерное слово. Конечно, фашисткой оккупации не будет, но к «зеленым человечкам» власть уже относится серьезно.
В произведении С.Плескача собрано воедино немало интересного. Получился некий срез местечковой, провинциальной реальности. Это очень важно.
Например, показано отношение к писателям. Не только в наше время. Легко угадывается витебская главная писательница. В книге она директор Дома культуры Тамара Алексеевна, которая возглавляет литературное объединение местных писателей.
Очень верно словами героя автор высказался о творчестве, что созвучно и моим выводам:
«Думаў, буду працаваць у школе і пісаць… Так і сказаў сябрам. І ўсе паверылі… У мяне пад час вучобы былі сякія-такія публікацыі… Неяк атрымоўвалася…
- А чаму не напісаў?
- Ці я чагосці не ведаю?
- Гэта немагчыма… Працаваць у школе і пісаць – немагчыма”.
Можно уверенно добавить – редко кому удается совмещать работу и творчество.
Интересная версия гибели Я.Купалы. А вот как автор отзывается о белорусском поэте, которому современники дают неоднозначные оценки: «Чалавек, які змяніў беларускі сусвет. Адзін чалавек… Ці была б Беларусь без Купалы?. Так, безумоўна, была б… Только гэта была б зусім іншая краіна… І ці была б яна Беларуссю?..”
Сложилось впечатление, что автор в достаточной мере знаком с психологией. Это видно из его описания героев. Не часто такое встретишь. Приведу объемную цитату.
“Апошнім часам Віктара Мірановіча непакоіла пачуццё, незнаёмае прафесійным алкаголікам і выключна гіпертрафіраванае ў настаўнікаў: уражанне ўсеагульнай занадта пільнай увагі да сваёй сціплай асобы, якое ўзнікае на наступны дзень пасля грунтоўнага ўжывання адпаведных напояў. Гэтае прыкрае пачуццё мае ўласцівасць набываць проста паранаідальную форму, калі для завершанасці кампазіцыі памяць упарта адмаўляецца хаця б цьмяна намякнуць, што ж там было ўчора (валяўся пад плотам, мачыўся па-сабачы на слуп, чапляўся на вуліцы да дзяўчат?..), ці нахабна падмяняе невыразныя адгалоскі рэальных падзей плёнам хворай фантазіі і інтаксікаваных сноў”.
Украшают произведение и философские отступления, размышления о жизни. Кажется, что оно в какой-то степени автобиографичное. Во всяком случае, автора можно отождествить с главным героем: одинаковое образование, место жительства; книга автора является дебютной, и главный герой только собирается написать свою книгу…
Несомненно, для дебюта это замечательная работа. Читатели могут не заметить некоторые шереховатости. Вернусь к началу книги. Кажется, что автор сразу стушевался, а затем расписался. Поэтому первая глава получилась несколько неровной. Это заметно по поведению Виктора. Кроме того, сразу трудно было распознать авторский текст, за который легко принимаются мысли главного героя. Ситуацию можно сравнить с выходом на столичную сцену талантливого провинциального артиста, который боялся не угодить аудитории, но затем “сорвал” бурные аплодисменты и даже овации.
Кажется лишним упоминание наших современных “светочей” литературы. При ближайшем рассмотрении они могут таковыми и не оказаться.
В выходных данных отмечено, что произведение является повестью. С этим трудно согласиться. Все-таки повесть тяготеет к хроникальному сюжету, лишенному интриги. С повестью соотносится рассказ, который является более развернутой и художественной формой повествования. В данном случае, мне кажется, все же рассказ. С элементами сатиры, а то и сатирический. Однако мое замечание ни к автору, ни к произведению не относится и не умаляет достоинства последнего.
Можно поздравить Сергей Плескача с удачным дебютом. Есть вероятность, что на писательском небосклоне страны (а не района, области) зажигается новая звездочка. Насколько она будет яркой, зависит от автора.
Александр Новиков
