Трудный "выход в море"
Бывают ли преступления в литературе? Ответ я знаю точно – да, бывают. В нашей литературе, и даже в современной. И не только преступления перед самой литературой, но и уголовные. И творят их так называемые «чиновники от литературы». А я бы еще точнее назвал – садисты от литературы.
И не Владимир Некляев был первым, кого преследовали даже в уголовном порядке в те времена, когда он занимал три кресла. Только бегство из страны и сращивание с политикой не позволили ему оказаться там, где он и должен был находиться.
По-моему, настало время не только задавать риторические вопросы, но и спрашивать с тех, кто уничтожает литературу, спрашивать с чиновников, которые таинственным образом продолжают финансировать убыточные коллективы, относящиеся к литературе и издательству книг. Разобраться, наконец, со странным распределением по библиотекам напечатанной литературы (нередко – макулатуры), проверить забитые склады и коридоры издательств.
Может ли хоть один правоохранитель ответить на простой вопрос – как можно издавать огромный литературный журнал («Белая Вежа») тиражом 2100 экземпляров, если он практически не пользуется спросом? Кто жертвует немалые деньги на журнал?
Как можно издавать посредственного писателя-бомжа немалым тиражом за государственный счет, и распределять тираж по библиотекам? Как можно отказывать в публикации талантливым поэтам, даже членам бюджетного союза писателей, объясняя это тем, что поэзия не пользуется спросом, и книги не берут библиотеки? Одновременно издавать книгу поэзии двухтысячным тиражом и распределять все по библиотекам, даже не позволяя приобрести хоть несколько экземпляров составителю за свой счет и самим поэтам, стихотворения которых опубликованы в книге?..
Читательская почта вывела меня на книгу поэзии молодых литераторов Беларуси «Мы маладыя». Как оказалось, «впервые в истории нашей литературы выходит такая книга. Ее составили лучшие стихотворения 167 молодых талантливых литераторов Беларуси, которые пишут на белорусском и русском языках. Среди них есть как уже опытные авторы, чьи имена знает читатель, так и в большинстве своем те, кто издается впервые (перевод с аннотации мой – А.Н.)».
Я связался с составителем этой замечательной книги Михасем Башлаковым, и узнал нелицеприятную историю. О ней следует выступить отдельно, поэтому ограничусь лишь анонсом. Михась работал над книгой поэзии, будучи в СПБ, более двух лет. Выбирал лучшее у молодых авторов, которые обращались к нему после объявления такого проекта. И… почти пять лет ожидал выхода книги. Руководство СПБ всячески противилось ее изданию, отмахивалось от талантливого поэта, лауреата Государственной премии как от назойливой мухи. Наконец, в 2012 году в издательстве «Литература и искусство», которое тогда возглавлял Александр Бадак, книга увидела свет. Тут и начались странности.
Когда составитель книги Михась Башлаков захотел выкупить за свой счет несколько экземпляров книги, в издательстве ему отказали, сославшись на то, что весь тираж ушел в библиотеки и в розницу ничего не поступило.
Возникает вопрос – книгу поэзии, которая (поэзия) не пользуется спросом у библиотек и тиражи таких книг обычно триста-пятьсот экземпляров, издают тиражом в две тысячи экземпляров и… все забирают библиотеки? Это что, какой-то сговор? Почему не продали составителю ни одной книги? Почему не было предложено купить книги авторам сборника? М.Башлаков обращался письменно с этим вопросом к А.Бадаку, с просьбой допечатать небольшое количество экземпляров (так и не получил ответ). Это уже относится к области маркетинга, заниматься которым издательства, финансируемые из бюджета, просто не желают, пока позволяют площади складов и коридоров издательств. Порождается и процветает банальное иждивенчество.
Следует отметить, что издание сборника поэзии осуществлено по заказу и при финансовой поддержке Министерства информации Республики Беларусь. Не в этом ли кроется секрет размера тиража? Издательство получило «живые» деньги и думать о реализации не надо. Возможно, с помощью министерства и отдали книги библиотекам, не позаботившись о составителе и авторах, которые кроме разочарования ничего не получили.
Хватит о печальном. Некоторым чиновникам, скорее всего, придется ответить на конкретные вопросы, с чем я познакомлю читателей портала.
Особое внимание я обратил на предисловие составителя Михася Башлакова «Выхад у мора адкрыты…». Считаю Михася одним из талантливейших поэтов Беларуси. Только преданные поэзии личности, могут сказать о ней так, как он в своем вступлении к книге. Именно М.Башлаков, благодаря настойчивости и упорству, позволил «выйти в море» многим молодым поэтам, как бы этот выход не задерживали ретивые чиновники от литературы. Составитель проделал просто огромную работу, включая изучение журнала «Маладосць» почти за двадцать лет. Такое, в разумном коллективе, поощряется. А у нас...
Публикую предисловие. Чуть позже добавлю русскоязычный перевод, чтобы широкая аудитория узнала то, что от души написал Михась о своей любимой поэзии. Кроме того, я подготовлю интересную подборку его стихотворений о поэзии.
Книга взята в библиотеке, и вскорости должна в нее и вернуться. Мало времени, чтобы ознакомиться с ней полностью. Однако, я точно еще вернусь к ней. А пока обнаружил в сборнике немало интересных стихотворений. Даже Татьяна Сивец представлена замечательной подборкой. Опубликую два ее стихотворения. Здесь еще нет и намека на Звезду Победы, застрявшую в горле.
Опубликую также стихи Елены Огородник, которая открывает сборник. Конечно, это поэзия. Михась Башлаков не зря потратил более семи лет своей жизни на молодых.
Есть ли преступления в литературе? Я точно знаю, что есть. Во всяком случае, против литературы. И, похоже, чиновникам, которые отвечают за издательства и бюджетный Союз писателей Беларуси, все равно, чьи книги издают. Скажу прямо – те, кто печатает сам себя (а это, в основном, литчиновники разных рангов и их поплечники), уже абрыдлі всей читающей публике и самим писателям, которые находятся в режиме «on-wait» (ожидания) со своими произведениями, постоянно заглядывая с надеждой в глаза этим самым литературным чиновникам, а я бы сказал – садистам от литературы…
Александр Новиков
«ВЫХАД У МОРА АДКРЫТЫ...»
(прадмова Міхася Башлакова)
Паэзія — гэта маладосць. На жаль, да разумения такой простай высновы прыходзіш значна пазней, праз гады, калі бесклапотныя дні ўзнёслай маладосці разам з незабыўнымі шляхамі-дарогамі і вершаванымі радкамі, шчырымі, пранікнёнымі, непасрэднымі і часта наіўнымі, ужо не вярнуць. I хоць сталасць надае паэтычным радкам упэўненасць, майстэрства, прафесіяналізм, усё часцей адчуваеш, што якраз пачуцця юнацкага захаплення ці таго ж наіву тваім вершам яўна не хапае.
Тонкае адчуванне рытму, музыкі, паэзіі ўласціва маладосці, бо менавіта маладыя (пакуль жыццё не перафарбавала іх з яркіх колераў у аднастайнашэрыя) і рамантычныя, і натхнёныя, і рашучыя, з паэтычным поглядам на жыццё і з пастаянным імкненнем да навізны і арыгінальнасці. I невыпадкова вельмі многія маладыя людзі пішуць вершы, хаця не ўсе з іх здольныя абраць паэзію справай свайго жыцця. I не таму, што ў паэзіі, як і ў іншай форме творчага самавыяўлення, неабходна мець талент і адметнае мастацкае мысленне, а хутчэй за ўсё таму, што тут патрэбны сіла волі, упартасць і нават мужнасць. На гэтым шляху болей перашкод і няўдач, чым поспехаў і перамог.
Жыць паэзіяй, захапляцца ёю, глядзець на свет праз прызму паэтычных адкрыццяў, знаходзіць у звычайным незвычайнае, тварыць, нягледзячы ні на якія жыццёвыя складанасці, дадзена не кожнаму. Можна пісаць вершы, друкаваць іх у газетах і часопісах, выдаваць кнігі, быць, нарэшце, членам Саюза пісьменнікаў – і не быць паэтам...
Паэзія і вершатворчасць розняцца між сабой гэтаксама, як вялікая рака і маленькі раўчук: і шырынёй, і глыбінёй, і, безумоўна, уражаннем. Паэзія – гэта моцная энергетыка, высокае напружанне душы. Гэта як азарэнне, як успышка бліскавіцы, як першае і непаўторнае каханне. Паэзія – гэта музыка, ад якой нязмушана набягаюць слёзы і так шчымліва на сэрцы. Пранікнё-насць, эмацыянальнасць, меладычнасць, інтанацыйнасць паэзіі – істотныя прыкметы яе сапраўднасці. Як сцвярджае наш сучаснік, выдатны рускі паэт Юрый Фатнеў, інтанацыя – багіня паэзіі. Яна – касцяк верша. Не думка, не ашаламляльныя вобразы і метафары, не звонкія, як падковы скакуна, рыфмы, а менавіта інтанацыя. Гэта тая сцяжынка, па якой хочацца безаглядна крочыць следам за аўтарам у краіну паэзіі. Няма інтанацыі, мелодыі, музыкі – няма душы, а значыць, няма і паэзіі. «Паэзія думак больш даступная кожнаму, чым паэзія гукаў ці, лепей сказаць, паэзія паэзіі, – заўважыў адзін з самых тонкіх знаўцаў інтанацыі ў прозе Мікалай Васільевіч Гогаль. – Яе адзін толькі абраны, адзін сапраўдны ў душы паэт разумее...» I як бы ні стараліся некаторыя навукоўцы даводзіць, што традыцыйная, чытай – рыфмаваная, рытмізаваная і перш за ўсё інтанацыйная паэзія аджыла сваё, з гэтымі спрэчнымі і нават шкоднымі меркаваннямі дазволю сабе не пагадзіцца. Як не можа знікнуць, аджыць, растварыцца, пакуль жыве на свеце чалавек, ягоная душа, а значыць, спрадвечнае імкненне чалавека да хараства, так не можа знікнуць музыка, мелодыя, інтанацыя, альбо паэзія.
Паэзія, як і душа, – катэгорыя вечнасці. I многія сучасныя нерыфмавана-сурагатныя, пазбаўленыя ўсялякай інтанацыі радкі так званых вершаў ніякага дачынення да паэзіі не маюць. Да вершатворчасці – маюць, да паэзіі – не. Еўрапейская вершатворчасць пайшла ў асноўным шляхам верлібра, вольнага, нерыфмаванага верша, адмовіўшыся ад рыфмы, зладжанасці гучання, інтанацыі. I як вынік – страта чытача, страта цікавасці да паэзіі... Нехта запярэчыць: «А вершы антычных аўтараў? А "Слова аб палку Ігаравым"? А "Песня пра зубра" Міколы Гусоўскага? Хіба гэтыя творы рыфмаваныя?..»
Не ў рыфме справа, а ў пранізлівай інтанацыі, у моцнай энергетыцы слова, у экспрэсіі, у рытме, нарэшце.
Тогда вступи Игорь князь в злат стремень
И поеха по чистому полю...
Якая крынічная, залатая, можна сказаць, інтанацыя ў гэтым славутым творы! Якая паэзія! Што ж тычыцца радковых сугуччаў, то недзе пачынаючы з эпохі Адраджэння амаль усе славутыя паэты Еўропы пісалі менавіта рыфмаваныя вершы. Нават такі актыўны праціўнік і разбуральнік сілабатанічнага верша, як Уладзімір Маякоўскі, аддаваў рыфме належнае: «Без рыфмы верш рассыплецца. Рыфма вяртае вас да папярэдняга радка, прыму-шае згадаць яе, прымушае ўсе радкі... трымацца разам». А ўсходнеславянскі верш увогуле заўсёды быў моцным перш за ўсё ў рамках народна-песеннай традыцыі. I, слава Богу, пакуль жыве...
Паэзія – гэта лес. Калі паэтычныя радкі становяцца для вас жыццёвай неабходнасцю (і няважна, пішаце вы нешта ў гэты момант ці не), у вас ёсць шанц стаць паэтам. Падкрэсліваю, менавіта паэтам, а не літаратарам. Напэўна, не ўсе літаратары, чые творы змешчаны ў гэтай кнізе, змогуць прайсці праз цяжкасці і выпрабаванні, наканаваныя лесам, не ўсе змогуць быць вернымі паэтычнаму слову. Многія з іх так і застануцца аўтарамі аднаго ці некалькіх вершаў... Будзе жыццё, будуць справы, клопаты, радасці, засмучэнні. Але не будзе паэзіі. У нейкай сгупені натуральна і лагічна. I ў гэтым няма ніякай трагедыі. Не кожнаму дадзена быць паэтам. I тым не менш абавязак старэйшых творцаў, сталых і вопытных паэтаў – падтрымаць кожнага здольнага маладога аўтара, даць магчымасць адчуць асалоду надрукаванага слова, адчуць радасць творчасці, прычапіць, як кажуць, крылы. А ці дадзена будзе ўзляцець высока, да вольных аблокаў, ці лётаць толькі па-над самай зямлёй, залежыць ужо не столькі ад Бога, ад таленту, колькі ад самога аўтара: яго сілы волі, жадання, настойлівасці, апантанасці. А жыццё ўсіх і ўсё расставіць на свае месцы. Час – самы строгі, мудры і справядлівы судцзя.
Што ж, як пісаў некалі Марцыял: «Выхад у мора адкрыты. Бывай жа, кніга, чакаць аднаго карабель не стане...» Добрага шляху! Паэтычных знаходак і ўдач!
Міхась Башлакоў, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь.
***
Алена АГАРОДНІК
Нарадзілася ў 1986 г. у Івацэвічах Брэсцкай вобласці. Скончыла Інстытут журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта (2009). Працавала карэспандэнтам, рэдактарам аддзела газеты «Раніца». Жыве ў Мінску.
Мгновение
Оторвавшись от смысла жизни,
Понимаю: оно не моё.
Слишком глупое, детское, лишнее.
До вершины не достаёт.
Я потом лишь пойму, наверное:
Это был только первый шаг.
А пока до того мгновения
Не дойти, не дожить никак.
И никак не собраться с мыслями,
Не задуматься, не простить...
Будут падать осенние листья
И терпенью меня учить.
Будет гулкое чувство жалости,
Справедливости через край.
Только, Господи, ты, пожалуйста,
То мгновение не отнимай!
* * *
Уходя – уходи.
И не смей обернуться.
Двери скрип позади.
Может, хочешь вернуться?..
Закрываю глаза.
В них тебя не осталось.
Дождь. Тоска. И слеза.
И, наверно, усталость.
На пол бросил ключи.
Больно, но удержалась:
Сердце, сердце, стучи...
Что ещё мне осталось?
* * *
Я – весна. Ты поймёшь это позже...
Когда будешь зимой тосковать,
Когда летом, бессильный, ничтожный,
Лишь меня в забытьи будешь звать.
Когда осень бездушною маской
Зачарует, ты вспомнишь, поверь...
Я – весна. Я – любовь. Буйство красок.
Я – тобой приоткрытая дверь...
Таццяна СІВЕЦ
Нарадзілася ў 1982 г. у Мінску. Скончыла Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсішэт імя М. Танка, магістратуру, аспірантуру. Працавала на радыёстанцыі «Беларусь», галоўным рэдактарам часопіса «Маладосць». Цяпер – галоўны рэдактар штотыднёвіка «Літаратура і мастацтва». Аўтар зборнікаў вершаў «Праляцець па вясёлцы», «Ліпеньская навальніца», «Таму, хшо знойдзе...». Член Саюза пісьменнікаў Беларусі.
Адкажы
Калі ноччу, глухой і цьмянай,
Я імя тваё ў сне трывожным
Раптам выгукну...
Ты пачуеш?
Калі ў думках цябе паклічу,
Як дзіця, што баіцца змроку,
Ды не хоча прызнацца...
Прыйдзеш?
Я звару табе чорнай кавы
З цынамонам і кропляй мёду –
Будзе горка, але...
Ты вып'еш?
Калі ранкам завабіць вецер
У вандроўку па звонкіх плёсах («Я з табою!»)...
Мяне ты возьмеш?
Калі раптам, за крок да брамы,
Папрашуся назад, дадому...
Ці адпусціш?
***
Я варажу па восені –
падаюць кроплі-дні...
Я варажу – і вось яны! –
руны мае – карані...
Сонца пярсцёнкам коціцца
з неба ў маю ваду.
Цемрадзь – у дзверы госціцай –
цераз парог вяду...
Ат, варажба няпэўная –
ценямі на вадзе!
Дзеўчына – гэта, пэўна, я.
Ну а хлапчына дзе?..
Полымя свечкі мружыцца,
хмурацца твары з карт.
Суджаны ты мой, суджаны,
колькі ж цябе чакаць?!
Руководство общественной организации «Союз писателей Беларуси» ввело в заблуждение, а попросту обмануло Министерство юстиции Республики Беларусь, высокую организацию, которая осуществляет контроль за соответствием деятельности республиканских общественных объединений Конституции Республики Беларусь, иным актам законодательства и их уставам.
